İSLAM AHLAKININ ESASLARI
(Lütfi DOĞAN)
Bu ay okuma kitabımız, 1968-1972 yılları Diyanet İşleri Başkanlığı (vekil olarak) görevini yürüten Lütfi Doğan Hocamızın Sünnetin Işığında İslam Ahlakının Esasları.
Kitaptan alıntılar şöyle:
Nahl, 16/90 ayetiyle ilgili Hasan Basrî, “Âlemde iyilik adına her ne varsa bu ayet-i kerime onları emretmiş ve kötülük olarak da ne varsa, onların da yasak olduğunu bildirmiştir” demiştir. (12)
Ahmed b. Hanbel: İslam esasları şu üç hadis-i şerif üzerine bina edilmiştir: “Ameller niyetlere göredir-Kim bizim dinimizde İslam’dan olmayan bir şeyi ihdas eder ve onu İslam’a izafe ederse) o şey merduttur-Helal bellidir, haram da bellidir.” (32)
Ebu Davud: “Ben ‘Sünen’ adlı kitapta 4180 hadis-i şerif zikrettim. İnsanın dini görevlerini kavraması bakımından şu dört hadis-i şerif yeterlidir: “Ameller niyetlere göredir-Kişinin iyi bir Müslüman olduğunun alameti, kendisine faydası olmayan şeyleri terk etmesidir-Bir mümin kendisi için sevip arzu etmediği şeyleri, kardeşi için de sevip arzu etmedikçe kamil mümin olamaz -Helal bellidir, haram da bellidir.” (33
Hoşça bak zatına zübde-i alemsin sen/Merdûm-i dide-i ekvan olan âdemsin sen (Şeyh Galip) (Ey insan! Kendi varlığına iyi bak. Sen bütün kainatın özüsün. Âlemlerin göz bebeği (en kıymetli varlığı olan) insansın sen.) (51)
Bir kısım bilginler, şu beş şey kalp temizliğine vesile olur, demişlerdir:
-Kur’an-ı Kerim’i tefekkür ederek ve akıl erdirerek okumak
-Az yemek (mideyi boş bulundurmak)
-Gece namaz kılmak (teheccüd namazı gibi)
-Seher vaktinde istiğfar edip Cenab-ı Hakk’a tazarru ve niyazda bulunmak
-İyi insanlar ile bir arada olmak (onların meclislerinde bulunmak) (s.62
İyiliklerle ilgili usul ve adabı bir araya getiren ve bütün müminlere bu temel kurallara uymayı öğütleyen dört hadis-i şerif şunlardır:
“Kişinin iyi bir Müslüman olduğunun alameti, kendisine faydası olmayan şeyleri terk etmesidir-Allah’a ve ahiret gününe iman etmiş olan kimse, ya hayır söylesin ya da sussun-Sakın gazap etme(öfkelenme)-Bir mümin kendisi için sevip arzu etmediği şeyleri, kardeşi için de sevip arzu etmedikçe kamil mümin olamaz.” (s.90)
Zeyd b. Seane adında bir şahıs, Resul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimizin huzuruna gelerek henüz vakti dolmamış alacağını istemiş. Hz. Peygamber’in yanında Hz. Ömer de bulunmaktadır. Zeyd b. Seane, alacağını ister ve bu arada “Siz Abdülmuttaliboğulları, borçlarınızı vermemek için bir sürü mazeretler ileri sürer durursunuz” çok incitici sözler söyler.
Resul-i Ekrem gayet sabırlı ve tebessümle bu şahsı karşılar. Ancak Hz. Ömer, yerinden hiddetle kalkar. O zata layık olduğu cevabı vermek ister ve azarlar. Bunun üzerine Resul-i Ekrem Efendimiz: “Ya Ömer! Şu anda benim ve bu şahsın, senin şimdiki tavrından daha başka tutum içinde olmana ihtiyacımız var. Bana borcumu güzellikle ödememi söylersin, bu şahsa da alacağını güzellikle istemesini öğütlersin. Şu an her ikimizin de buna ihtiyacı vardır.” Ve sonra Hz. Peygamber bir şahsı çağırır, alacak sahibine ödenmesi gerekeni ve bir miktar da hakkından fazla vermesini emreder. Sonra alacak sahibine döner ve ondan, Hz. Ömer’e gücenmemesini ister. Böyle bir muamele karşısında Zeyd b. Seane çok etkilenir, düşünür ve İslamiyet’i kabul etmek şerefine erer. (s.110)
Ebu Davud: “Fıkıh ilmi beş hadis etrafında deveran eder: “Zarar vermek yoktur” (208)
Celaleddin Suyutî, Şafii mezhebi şu dört kaide üzerinde deveran eder, demiştir:
1.Şek ile yakîn zail olmaz.
2.Zorluklar kolaylığı celbeder.
3.Zarar izale olunur (giderilir) Bunun aslı: “Zarar vermek de zarara zararla karşılık vermek de yoktur.”
4. Âdet muhakkemdir. Bunun aslı: “Müminlerin kabul edip güzel gördükleri şey, Allah katında da makbuldür, güzeldir.” (s.210)
الْإِحْسَانِ عَبِيدُ الإِنسَانُ ‘İnsan ihsanın kölesidir.’ İnsan kendisine iyilik yapan kimsenin emrindedir. İnsanlar ile yakından ilgilenmek onlarla kardeşane dostluklar kurmak, varsa sıkıntılarını gidermek, zorlukları birlikte aşmak, sevgi ve kardeşlik bağlarını daha da güçlendirmek insanlığın gereğidir. Diğer taraftan anlaşmazlığa, münaferete sebep olacak şeylerden, söz, iş ve davranışlardan şiddetle kaçınmak gerekir. (s.233)
Hz. Ömer devlet başkanı iken geceleri dul kadınların evlerine su taşıyordu. Bir gece Talha b. Ubeydullah adındaki sahabe Ömer’in bir kadının evine girdiğini görmüş ve ertesi gün Talha o kadının evine gitmiş bir de ne görsün evde yaşlı, kötürüm ve âmâ bir kadıncağız var. Talha yaşlı kadına sormuş: “Gece gelen adam ne yapıyordu?” Kadıncağız: “Şu kadar zamandan beri o zat geliyor. Benim yapılması gereken işlerimi yapıyor, sıkıntılarımı gideriyor” cevabını vermiş. Bunun üzerine Talha çok üzülmüş. Kendi kendine, “Ey Talha! Sen Ömer’in kusurlarını araştırıyorsun öyle mi? Diyerek kendi kendini azarlamıştır. (s.243)
Bir baksana: Gökler uyanık, yer uyanıktır; / Dünyâ uyanıkken uyumak maskaralıktır! (M.Akif) (s.247)
Bu ayki kitabımızı okuyan görevlilerimiz şu soruları cevaplandıracaklar:
Cuma hutbesi sonunda okuduğumuz Nahl, 16/90. Ayet-i kerime hakkında Hasan Basri hangi yorumda bulunmuştur?
İmam Ahmed b. Hanbel’in İslam esaslarının üzerine bina edildiğini ifade ettiği üç hadis hangisidir?
Niyet Hadisini kitaplarının baş tarafına alan İslam bilginlerinin ortak fikri nedir?
Ebu Davud’un, insanın dini görevlerini kavraması bakımından belirlediği dört hadis hangisidir?
İbn Dakiki’l Îd’in Cibril Hadisi ile ilgili yorumu nedir?
Mü’minûn, 23/12-14 ayetlerini Şeyh Galip hangi beytiyle dile getirmiştir açıklayınız?
Yazar, niyet hadisini içi ve dış dünyaya ait ameller açısından nasıl bir değerlendirme yapmıştır?
Yazar, soru sormaktan maksadın ne olması gerektiğini nasıl ifade eder?
Yazar, ‘yerinde konuşmasını bilen kurtuluşa ermiştir’ sözünü nasıl yorumlamıştır?
‘Öfkelenme’ hadisi konusunda İbn Dakiki’l Îd’in yorumu nedir?
Hz. Peygamber’in Zeyd b. Seane ile yaşadığı alacak meselesi nedir?
Nefsi, kötü duygulardan arındırmak hususunda bilginlerce hangi prensipler tavsiye edilmektedir?
‘Utanmazsan dilediğin yap’ hadisini alimler kaç şekilde açıklamışlardır?
Hud, 11/112 ayetini Seyyid Şerif Cürcani, nasıl tefsir etmiştir?
Suyutî’nin Şafi mezhebinin üzerine deveran ettiği dört kaide nelerdir, hangi hadis bunu destekler?
Zarar vermek yoktur’ hadisinden alimlerce hangi fıkhî kaideler elde edilmiştir?
İslam dininde sabit olan şehadet(şahitlik) kaç çeşittir?
الْإِحْسَانِ عَبِيدُ الإِنسَانُ ‘İnsan ihsanın kölesidir’ sözünü yazar nasıl açıklar?
Vefat eden bir Müslümanın mirasına sıra ile hangi haklar terettüp eder?